Kortizonlu Kremler: Kullanımı, Yan Etkiler ve Doğru Seçim Rehberi

Kortizonlu Kremler Nedir?

Kortizonlu kremler, dermatoloji pratiğinde en sık kullanılan ilaçlar arasında yer alır. Kaşıntı, kızarıklık, inflamasyon ve pullanma gibi cilt sorunlarını hızlı bir şekilde azaltır. Ancak yanlış doz veya yanlış potensi seçimi, ciltte geri dönüşü zor hasarlara yol açabilir. Bu nedenle doğru kullanım bilgisi, hem hasta memnuniyeti hem de güvenli tedavi için kritik önemdedir. Topikal kortikosteroidler, ciltte çeşitli mekanizmalarla etki gösterir:

Etki Mekanizmaları

1. Anti-inflamatuar etki:
   • Kan damarlarını daraltarak bölgeye gelen inflamatuar hücreleri azaltır.
   • Prostaglandin ve lökotrien üretimini baskılar, kaşıntı ve kızarıklığı azaltır.
2. Anti-mitotik etki:
   • Epidermal hücre çoğalmasını yavaşlatır.
   • Özellikle sedef ve kalın, lichenifikasyonlu lezyonlarda etkilidir.
3. İmmünsüpresif etki:
   • Lokal bağışıklık yanıtını baskılar, iltihap ve kaşıntıyı kontrol altına alır.

Kortizonlu Kremlerin Kullanıldığı Dermatolojik Hastalıklar

Kortizonlu kremler, hastalık şiddeti ve lezyon tipine göre farklı potensler (etki gücü) ile uygulanır.

Düşük Potensli (Etkili) Kortizonlar

• Örnek ilaçlar: Hidrokortizon 0.5–1%, Hidrokortizon asetat 0.5–1% (Hipokort)
• En sık kullanıldığı durumlar:
  • Egzama (yüz, göz kapakları, bebek bezi bölgesi gibi hassas bölgeler)
  • Hafif koltuk altı, kasık gibi kıvrım bölgeleri ve perianal inflamasyon

Orta Potensli (Etkili) Kortizonlar

• Örnek ilaçlar: Clobetasone butyrate 0.05%, Betamethasone valerate 0.02–0.05%, Triamcinolone acetonide 0.02–0.05% (Eumovate, Kenacort)
• En sık kullanıldığı durumlar:
  • Atopik dermatit
  • Kontakt dermatit
  • Seboreik dermatit (Yağlı egzama)
  • Asteatotik egzama

Güçlü ve Çok Güçlü Kortizonlar

• Örnek ilaçlar:
  • Güçlü: Betamethasone dipropionate 0.05%, Mometasone furoate 0.1% (Dermabel, Momecon)
  • Çok güçlü: Clobetasol propionate 0.05% (Dermovate, Psobetazol, Psovate)
• En sık kullanıldığı durumlar:
  • Şiddetli atopik dermatit, psoriasis (sedef), lichen planus, alopecia areata
  • Kalın, keratotik, dirençli veya likenifikasyonlu lezyonlar
• Uygulama:
  • Kısa süreli kullanım (1–2 hafta), gerekirse doktor gözetiminde tekrar

Kortizon Krem Formları ve Kullanım Alanları

Doz ve FTU Kullanımı

FTU (Fingertip Unit) kullanımı, ilacın doğru miktarda uygulanmasını sağlar. 1 FTU ortalama bir insanın işaret parmağının uç kısmını dolduracak krem miktarını ifade eder. 1 FTU = 0.5 g krem

Örnek Dozlar

Örnek dozlar ve maksimum kullanım her hastaya ve lezyona göre değişiklik gösterir. Doktor tarafından kişiye özel belirlenir. Ancak aşağıda ortalama kullanım miktarları belirtilmiştir.

• Çocuk, yüz ve boyun: 2 FTU/gün → 1 g
• Yetişkin bacak ve ayak: 8 FTU/gün → 4 g

Maksimum Kullanım

• İnce cilt bölgeleri (yüz, göz kapağı) düşük potensi seçilmeli
• Occlusive dressing ile penetrasyon artar → dikkatli uygulanmalı
• Yüksek potensi kortizonlarda 2 hafta üst üste kullanım genellikle güvenlidir

Kortizonlu Kremlerin Yan Etkileri

Lokal Yan Etkiler

• Cilt incelmesi (atrofi)
• Çatlaklar (striae)
• Akneiform döküntüler, rosacea
• Pigment değişiklikleri

Sistemik Yan Etkiler

• HPA eksen baskılanması
• Cushing sendromu, hiperglisemi, hipertansiyon (özellikle çocuk ve yaşlılarda)

Önlem ve Güvenli Kullanım

Topikal kortizon kremleri, doğru kullanıldığında etkili ve güvenli tedavilerdir. Ancak yanlış kullanım veya uzun süreli uygulama, ciltte ciddi yan etkilere yol açabilir. Bu nedenle, dermatoloji kılavuzlarına göre aşağıdaki önlemler alınmalıdır:

• Fingertip Unit (FTU) yöntemiyle uygulanmalıdır: 1 FTU ≈ 0,5 gram krem, bir yetişkinin parmak ucundan yaklaşık miktardır.
• Yüz ve boyun gibi ince cilt bölgeleri: günde 1–2 FTU yeterlidir.
• Kol, bacak, gövde gibi geniş alanlar: doz FTU’ya göre artırılabilir; örneğin bir bacak ve ayak için 8 FTU/gün.
• Potent ve ultra-potent kortizonlar: küçük alanlarda ve kısa süre kullanılmalıdır. Uzun süreli uygulama risklidir.
• Kısa süreli kullanım önerilir: çoğu orta-yüksek potensi kortizon için 1–2 hafta yeterlidir.
• Uzun süreli tedavi (2–4 haftadan fazla) sadece dermatolog kontrolünde olmalıdır.
• Kortizonlu kremleri kullanırken 5 gün kullan 2 gün ara ver veya 7 gün kullan 3 gün ara ver gibi birçok farklı yakkaşım mevcuttur. Ancak tüm yöntemlerde ortak olan ara vererek kullanma yan etki riskini oldukça düşürür.
• Hastalığın şiddeti, lezyonun yeri ve cilt tipi tedavi süresini etkiler.
• İnce cilt bölgeleri (yüz, boyun, göz kapakları, genital alanlar) daha fazla absorbe eder ve yan etki riski yüksektir.
• Kalın cilt bölgeleri (avuç içi, taban, dirsek) için daha yüksek potensi kortizon gerekebilir.
• Intertriginöz alanlarda (koltuk altı, kasık) kısa süreli ve düşük potensi tercih edilmelidir.
• Potensi seçimi, lezyon tipi ve hastanın yaşına göre değişir; özellikle çocuklarda ve yaşlılarda düşük-potensi tercih edilmelidir.
• Düzenli dermatolog kontrolü: ciltte incelme, striae, telanjiektazi veya renk değişikliği gibi yan etkiler erken fark edilmelidir.
• Potent ve ultra-potent kortizonlarda uzun süreli kullanımda HPA aksı supresyonu riski göz önünde bulundurulmalıdır.
• Çocuklar ve yaşlılarda doz ve süre özel dikkat gerektirir.

Kortizonlu Kremler ve Alternatifler

Bazı durumlarda, özellikle kronik veya yüz/ince cilt lezyonlarında, kortizon alternatifi tedaviler tercih edilir:

• Kalsinörin inhibitörleri: Tacrolimus ve pimecrolimus en sık tercih edilen alternatiflerdir. Kortizonlu kremlerin kullanılabileceği çoğu durumda kullanılabilir. Ancak pimekrolimus için 2 ay ve üstü olma şartı varken tacrolimus % 0,03 için 2 yaş üstü, % 0,1 için 16 yaş üstü olma şartı vardır. (Tacrolin merhem nedir, ne için kullanılır, nasıl kullanılır?)
• Nemlendirici ve emolientler: Cilt bariyerini güçlendirir, kaşıntıyı azaltır, kortizon dozunu azaltıcı etki sağlar.
• Fototerapi: Psoriasis veya vitiligo gibi bazı kronik durumlarda UVB veya PUVA tedavisi uygulanabilir. Ancak bunlara genelde aralıklı kortizon tedavisi veya kalsinörin inhibitörü tedavisi eklenir.
• Topikal retinoidler: Özellikle lichen planus ve akneiform lezyonlarda alternatif olarak kullanılabilir.
• İntralezyonel steroid enjeksiyonları: Kalın veya nodüler lezyonlarda kortizon kremi yeterli olmadığında dermatolog tarafından uygulanır.

Sonuç

Topikal kortizon kremlerinin dozu, kullanım süresi ve uygulama şekli, cilt hastalığının türüne, lezyonun yerine ve şiddetine göre değişiklik gösterir. Düşük, orta veya yüksek potensi kortizonların seçimi, FTU ile uygulanan miktar ve occlusive dressing gibi ek yöntemlerin kullanımı hastalığın türüne göre farklılık gösterebilir. Bu nedenle, tedavi süresi ve dozaj hakkında karar vermek için mutlaka bir dermatoloğun değerlendirmesi gereklidir. Kendi kendinize doz artırmak veya uzun süreli uygulamak, yan etkiler ve komplikasyon riskini artırabilir. Dermatoloğunuz, cilt tipinizi, lezyon özelliklerinizi ve tedaviye verdiğiniz yanıtı göz önünde bulundurarak sizin için en güvenli ve etkili tedavi planını belirleyecektir.

Kaynaklar ve Referanslar

1. https://www1.racgp.org.au/ajgp/2021/september/selection-of-a-corticosteroid
2. https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2021/0315/p337.html
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532940