Pruritus Nedir? Kaşıntının Arkasındaki Nedenler ve Tedavileri

cildiye_hekimi

Ağustos 19, 2023
6 dakika okuma süresi

İçindekiler

Pruritus Nedir?

Pruritus, tıbbi bir terim olup kaşıntı hissinin şiddetli ve sürekli bir şekilde yaşandığı durumu ifade eder.

Kaşıntı, deri yüzeyinde meydana gelen rahatsızlık verici bir duygu olarak tanımlanabilir ve birçok farklı nedenle ortaya çıkabilir.

Kaşıntı, uyuz gibi var olan belli bir nedenden dolayı ortaya çıktığında tedavi sonrası kaşıntı geriler.

Ancak yaşlılık, cilt kuruluğu gibi durumlarda ömür boyu nemlendirici gibi kremler kullanmak gerekebilir. Yani kaşıntı nedeni bilinen ve nedeni bilinmeyen olarak ikiye ayrılabilir.

Pruritus yani kaşıntının vücut tarafından hissedilmesininin nedeni periferik C sinir liflerinin histamin adı verilen maddeyi iletimesidir. Uzun süreli olarak kaşıntının hissedilmesinden de beyin kaşıntı bölgesinin aşırı duyarlı olması suçlanmaktadır.

Pruritusun vücut bölgelerine göre farklı isimleri vardır. Örneğin pruritus ani, makatta kaşıntı, pruritus skroti, testis torbasının kaşıntısını ifade eder.

Pruritusun Nedenleri (Kaşıntı Neden Olur?)

Deri Hastalıkları: Egzama, sedef hastalığı, ürtiker (kurdeşen) gibi deri hastalıkları kaşıntıya yol açabilir. Bu hastalıklar uygun şekilde tedavi edildiğinde kaşıntı da azalır.
Kuru Cilt: Derinin yeterince nemli olmaması, kaşıntıya neden olabilir. Bu durum genelde yaşlılarda bacak ve kollarda görülür. Az su içmek de kuru cilt nedenlerinden biridir.
Alerjiler: Yiyecek, ilaç veya temasla oluşan alerjik reaksiyonlar kaşıntıya yol açabilir. Bu tetikleyiciler ile karşılaşma sonrası vücutta histamin adı verilen bir madde salgılanır. Histamin, kaşıntı oluşmasında ana sebeptir.
İç Hastalıklar: Karaciğer hastalıkları, böbrek yetmezliği gibi bazı sistemik hastalıklar kaşıntıya sebep olabilir. Üremik pruritus, böbrek hastalarında ürenin artması sonucu var olan kaşıntıdır.

Kolestaz adı verilen durumda karaciğer yollarında taş, tümör gibi sebeplerle tıkanma olur. Bu tıkanma sonucunda kanda safra asitleri artar. Bu da kaşıntıya sebebiyet verir.

Kanserler de kaşıntının sebeplerinden biridir. Özellikle hematolojik (kan ile ilgili) kanserlerde daha çok kaşıntı görülür. Kaşıntının sebebi en sık paraneoplastik olarak adlandırılan kanser hücrelerinin salgılattığı maddelerdir.

Deri Enfeksiyonları: Deride yer alan mantar veya bakteri enfeksiyonları kaşıntıya yol açabilir. Özellikle toplumda sık görülen ayak mantarı, şiddetli kaşıntıya neden olabilir. HIV virüsünün neden olduğu AIDS hastalığı da ciltte kaşıntı yapabilir.
Hamilelik: Gebelik sırasında hormonel değişiklikler nedeniyle kaşıntı yaşanabilir.
Psikolojik Faktörler: Stres, anksiyete gibi psikolojik etkenler de kaşıntıyı tetikleyebilir. Bu tür kaşıntılar özellikle kötü bir olay yaşama, hüzünlü olma gibi durumlarda artar.
Nörolojik Kaşıntılar: Sinir sistemi kaynaklı kaşıntılar da görülebilir. Brakioradial kaşıntı adı verilen durumda tek taraflı veya iki taraflı olarak üst kol, omuz, boyun veya üst gövdeye yayılan kaşıntı hissedilir. Kaşınan yere buz koyulması kaşıntıyı hafifletir.
Postherpetik nevralji, zona denen hastalık döküntüsü sonrası kalıcı ağrı kalması durumudur. Bu ağrı yanında kaşıntı da hissedilebilir.

Pruritus Tedavisi

Kaşıntı tedavisinde ilk öncelikle bir neden olup olmadığı belirlenmelidir. Belli bir hastalık ile alakalı kaşıntı tespit edilirse bu hastalığın tedavisi yapıldığında kaşıntı da geriler. Genel olarak kaşıntının diğer tedavi seçenekleri şunlardır:

Nemlendiriciler: Özellikle kuru ciltten kaynaklanan kaşıntı için mutlaka nemlendirici ürünler kullanılmalıdır. Üre içerikli nemlendiriciler, vazelin gibi ürünler nemlendirici olarak kullanılabilir.

Kaşıntının olduğu yere günde en az 2 olmak üzere, 4-5 kere nemlendirici sürmek kaşıntıyı oldukça azaltır. Bazen nemlendiricilere, mentol, kortizon gibi kaşıntı azaltıcı diğer maddeler eklenerek karışım kremler yapılabilir.

İlaçlar: Doktor önerisi ile birlikte antihistaminikler adı verilen kaşıntı hapları kullanılabilir.

Bu ilaçlar kaşıntıya neden olan histamin maddesinin salgılanmasını engelleyerek kaşınmayı kuvvetli bir şekilde durdurur. Antihistaminik ilaçlar günde 1 veya en fazla 4 kez alınabilir.

Antihistaminik ilaçlar H1 ve H2 blokörü olarak ikiye ayrılır. Atarax gibi H1 blokörü ilaçların uyku yapma etkisi de vardır. Bu nedenle kaşıntıdan dolayı uyku problemi çeken kişilerde daha çok tercih edilir. H2 blokörü olan ilaçların ise uyku yapma etkisi yoktur ya da çok hafiftir.

Kortizon içeren kremler de şiddetli kaşıntıda kısa süreli olarak kullanılabilir. Özellikle el egzaması gibi hastalıklarda kortizon hem hastalığı tedavi eder hem de kaşıntıyı azaltır.

Pramoksin, lidokain, doksepin, takrolimus, pimekrolimus, kapsaisin gibi maddeleri içeren kremler de daha nadir olmak üzere kaşıntı için kullanılabilir. Doksepin içeren kremler özellikle atopik dermatit de diğer tedavilere yanıt alınamadığında denenmektedir.

Stres Yönetimi: Psikolojik nedenlere bağlı kaşıntıyı azaltmak için stres yönetimi önemlidir. Bunun için psikoterapi seansları alınabilir veya gerekirse bir psikiyatrist tarafından ilaç yazılabilir.

Kaşıntıyı Azaltıcı Ürünler: Soğuk kompresler genelde kaşıntıyı azaltmada yardımcı olur. Ayrıca sabun ve deterjanların antialerjenik olanları kullanılmalıdır.

Fototerapi (Işık Tedavisi): Fototerapi tedavisi, özellikle yaygın kaşıntısı olan yaşlılarda hiçbir neden bulunamadığı zaman veya nemlendirici, antihistaminik gibi ilaçlar kullanmasına rağmen kaşıntı gerilemediği durumda tercih edilir.

Ayrıca prurigo nodülaris gibi kaşımaya bağlı ciltte yaralar oluşmaya başladığında da kullanılır.

Alternatif Tedaviler: Bazı durumlarda, diğer tedavilere yanıt vermeyen veya çok da fazla kaşıntısı olmayan kişilerde aromaterapi veya meditasyon gibi alternatif yöntemler de denenebilir.